των Βιβέττας Λαϊνιώτη και Λυδίας Παπαευαγγέλου
Πρόκειται για υγειονομική βόμβα, όπως έσπευσαν να ανακοινώσουν πολλοί επίσημοι φορείς; Ποια η διαφορά μεταξύ ημερομηνίας ανάλωσης κατά προτίμηση και ημερομηνίας λήξεως; Τι πρέπει να προσέχουμε στις ετικέτες; Τι θέση πήρε ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ); Όλες οι απαντήσεις, στις γραμμές που ακολουθούν!
Οργή έχει ξεσπάσει στην αγορά και στους καταναλωτές μετά την απόφαση του Υπουργείου Ανάπτυξης ότι πλέον θα εμφανίζονται σε τιμές προσφοράς στα ράφια των σούπερ-μάρκετ ληγμένα προϊόντα, προκειμένου να βοηθηθούν άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το 5ο άρθρο του νέου νόμου, «επιτρέπεται η διάθεση τροφίμων περασμένης χρονολογίας ελάχιστης διατηρησιμότητας, πλην όσων προσδιορίζονται από την κείμενη νομοθεσία ως ευαλλοίωτα, με τον όρο ότι αυτά θα πωλούνται σαφώς διαχωρισμένα από τα άλλα τρόφιμα και σε πινακίδα που θα αναρτάται σε αυτά και θα αναγράφεται, με κεφαλαία γράμματα η φράση «Τρόφιμα περασμένης διατηρησιμότητας».
H διάταξη αφορά όχι τα προϊόντα που μπορούν να αλλοιωθούν και έχουν ημερομηνία λήξης, αλλά μόνο όσα αναγράφουν «ανάλωση κατά προτίμηση». Δεν μιλάμε δηλαδή για προϊόντα όπως γάλα και γιαούρτι, τα οποία μετά την ημερομηνία λήξης μπορούν να γίνουν επικίνδυνα για την υγεία, αλλά για προϊόντα όπως τα μακαρόνια, που μπορούν να διατηρηθούν για λίγο καιρό ακόμη. Με βάση το ακριβές κείμενο της διάταξης, ο χρόνος διάθεσης των προϊόντων, δεν μπορεί να υπερβαίνει κατά περίπτωση:
Τη μία εβδομάδα, αν πρόκειται για προϊόντα των οποίων η ελάχιστη διατηρησιμότητα δηλώνεται με την αναγραφή ημέρας και μήνα.
Τον ένα μήνα, για προϊόντα των οποίων η ελάχιστη διατηρησιμότητα, δηλώνεται με την αναγραφή μήνα και έτους.
Τους τρεις μήνες, στην περίπτωση των προϊόντων, των οποίων η ελάχιστη διατηρησιμότητα, δηλώνεται με την αναγραφή μόνο του έτους.
Είναι λογικό, η νέα νομοθεσία να μας τρομάζει, μιας και όλοι μας μέχρι σήμερα πηγαίναμε στο σούπερ μάρκετ και πάντα είχαμε στο μυαλό μας, πριν βάλουμε στο καλάθι μας ένα προϊόν, να ελέγξουμε την ημερομηνία λήξης. Σε πολλές περιπτώσεις δε, μπορούσαμε να σηκώσουμε το μαγαζί στο πόδι αν εντοπίζαμε στο ράφι κάποιο προϊόν που είχε λήξει.
Η πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα πρακτική –αν και στο εξωτερικό ισχύει εδώ και αρκετό καιρό- έχει ξεσηκώσει τους καταναλωτές. Δεκάδες καταναλωτικές οργανώσεις, διατροφολόγοι και έμποροι αντιδρούν, λέγοντας πως η χώρα μετατρέπεται σε «χωματερή», ενώ ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) ενισχύει την άποψη αυτή, ζητώντας αναστολή της απόφασης.
Πέρα από τα εύλογα ερωτηματικά περί ασφάλειας των προϊόντων, ένα άλλο μειονέκτημα που εντοπίζουμε στη συγκεκριμένη διάταξη, είναι το γεγονός ότι πλέον, αδύναμοι πολίτες θα καλούνται να πληρώνουν για προϊόντα που μέχρι πρότινος πολλές αλυσίδες σούπερ μάρκετ διέθεταν σε ανθρώπους με οικονομικές δυσκολίες δωρεάν.
Αρκετοί δηλώνουν ικανοποιημένοι από το νέο μέτρο, καθώς θα ανακουφίσει τον οικογενειακό τους προϋπολογισμό, μιας και τα εν λόγω προϊόντα θα πωλούνται στη μισή τιμή. Το θέμα με τα ληγμένα φαίνεται να έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις, αφού το european radio network έχει ξεκινήσει μια έρευνα για το κατά πόσο είναι ασφαλές να πωλούνται ληγμένα τρόφιμα στα καταστήματα (http://www.euranet.eu).
Η αντίδραση του ΕΦΕΤ
Με δελτίο τύπου της 23ης Οκτωβρίου, ο ΕΦΕΤ δήλωσε πως μετά τη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε με την παρουσία των ενώσεων καταναλωτών, των επιχειρήσεων τροφίμων και των επιχειρήσεων λιανεμπορίου (Super Market), κατέληξε ότι η αγορανομική διάταξη για τα προϊόντα περασμένης διατηρησιμότητας πρέπει να παραμείνει ανενεργός διότι:
Δεν μπορεί να διασφαλιστεί η ποιότητα των προϊόντων ούτε η τιμή πώλησής τους.
Υπάρχει κίνδυνος να βρουν ευκαιρία ορισμένοι επιτήδειοι να γεμίσουν την αγορά με προϊόντα κακής ποιότητας.
Υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθεί αθέμιτος ανταγωνισμός εις βάρος των επιχειρήσεων που δεν θα διαθέτουν ληγμένα προϊόντα.
Είναι λάθος ο διαχωρισμός των πολιτών – καταναλωτών σε δύο κατηγορίες.
Δεν έχει ολοκληρωθεί ο σχετικός διάλογος στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Δεν υπάρχει έγκριση της αρμόδιας επιτροπής της Ε.Ε. για τις αγορανομικές διατάξεις.
Δεν προσδιορίζεται το ποσοστό της έκπτωσης που θα ισχύει για τα συγκεκριμένα προϊόντα.
Είναι λάθος να ζητάμε από τους καταναλωτές να αγοράζουν ληγμένα τρόφιμα (με δεδομένο ότι όλα τα τελευταία χρόνια τους εκπαιδεύαμε να προσέχουν τις ημερομηνίες λήξης και την ετικέτα).
Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί της χώρας δεν είναι δυνατό να διασφαλίσουν τέτοιου είδους ελέγχους.
Μάλιστα, ο Πρόεδρος του ΕΦΕΤ κ. Γιάννης Μίχας δήλωσε πως «για όσο διάστημα παραμείνω Πρόεδρος του ΕΦΕΤ θα συνεχίσουμε την προσπάθεια προστασίας της δημόσιας υγείας των πολιτών. Το Υπουργείο πρέπει άμεσα να αναστείλει την εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης, διότι δεν εξυπηρετεί ούτε τους καταναλωτές, ούτε την επιχειρηματικότητα».
Τι πρέπει να προσέχουμε στις ετικέτες;
Το εντυπωσιακό στη νομοθεσία των τροφίμων είναι ότι κανένας νόμος δεν υποχρεώνει τον παρασκευαστή να βάζει ημερομηνία λήξης στα τρόφιμα, με εξαίρεση το παιδικό γάλα σε σκόνη και τις παιδικές τροφές. Οι ημερομηνίες λήξης, που τοποθετούνται στα υπόλοιπα τρόφιμα, μπαίνουν εθελοντικά από τον κάθε παρασκευαστή για να είναι ποιοτικά και ασφαλή για εμάς τους καταναλωτές.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεσπίζει κανόνες σήμανσης για τα τρόφιμα, με σκοπό να βοηθήσει τους καταναλωτές να γνωρίζουν τι αγοράζουν. Παράλληλα, με τις πληροφορίες που απαιτούνται βάσει νόμου, οι παραγωγοί είναι ελεύθεροι να παράσχουν οποιαδήποτε επιπρόσθετη πληροφορία επιθυμούν, εφόσον είναι ακριβής και δεν παραπλανά τον καταναλωτή. Πώς διαβάζεται λοιπόν μια ετικέτα; Ας δούμε ποιες πληροφορίες πρέπει να αναγράφονται πάνω σε μία συσκευασία τροφίμου και τι σημαίνουν:
Ποσότητα: Πρέπει να αναγράφεται η καθαρή ποσότητα του προϊόντος, δηλαδή η ποσότητα του τροφίμου χωρίς τη συσκευασία. Συνήθως μετριέται σε κιλά ή γραμμάρια (στερεά) ή λίτρα (υγρά).
Ονομασία προϊόντος: Η ονομασία του προϊόντος πρέπει να δίνει πληροφορίες για τη φυσική κατάσταση του τροφίμου ή για την επεξεργασία που έχει υποστεί π.χ. συμπυκνωμένο γάλα, καπνιστή γαλοπούλα κ.λπ. Υποχρεωτικά, πρέπει να αναφέρεται η χρήση ιοντίζουσας ακτινοβολίας, αν το τρόφιμο έχει υποστεί αυτήν την επεξεργασία.
Κατάλογος συστατικών: Πρέπει να αναγράφονται όλα τα συστατικά του τροφίμου, με φθίνουσα τάξη μεγέθους, δηλαδή από το περισσότερο στο λιγότερο (με εξαίρεση τα μίγματα μπαχαρικών και λαχανικών).
Διατήρηση: Υπάρχουν 2 κατηγορίες αναγραφών: α) Ημερομηνία λήξης: για τρόφιμα που χαλούν πιο εύκολα, π.χ. αυγό, γάλα, κρέας κ.λπ. Μετά την ημερομηνία λήξης, δεν πρέπει να καταναλωθούν αυτά τα τρόφιμα, γιατί υπάρχει κίνδυνος δηλητηρίασης. β) Ανάλωση κατά προτίμηση πριν από: για τρόφιμα που διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα π.χ. μακαρόνια, ρύζι, φρυγανιές, κονσέρβες κ.λπ. Μετά την ημερομηνία ανάλωσης, το προϊόν μπορεί να έχει χάσει τη γεύση, την οσμή ή την υφή του, αλλά δεν είναι επικίνδυνο για την υγεία.
Παραγωγός/Εισαγωγέας: Πρέπει να αναγράφονται η επωνυμία και η διεύθυνση του συσκευαστή ή του εισαγωγέα, ώστε να μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί τους, αν θέλετε περισσότερες πληροφορίες για το προϊόν ή έχετε παράπονα.
Βιολογικό: Η χρήση της λέξης στις ετικέτες ρυθμίζεται αυστηρά από τη νομοθεσία της Ε.Ε. Επιτρέπεται μόνον εφόσον παραπέμπει σε ειδικές μεθόδους παραγωγής τροφίμων, οι οποίες τηρούν υψηλά πρότυπα προστασίας του περιβάλλοντος και καλής μεταχείρισης των ζώων. Οι παραγωγοί που πληρούν τους απαιτούμενους όρους μπορούν να χρησιμοποιούν το ευρωπαϊκό λογότυπο «Βιολογική γεωργία- Σύστημα ελέγχου ΕΚ».
Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί (ΓΤΟ): Όταν το ποσοστό των μεταλλαγμένων είναι πάνω από 0,9% στο τρόφιμο, τότε αυτό πρέπει να αναφέρεται. Το ίδιο ισχύει και για το κάθε συστατικό του τροφίμου ξεχωριστά.
Προέλευση: Είναι υποχρεωτική για ορισμένες κατηγορίες προϊόντων, π.χ. κρέας, φρούτα, λαχανικά. Επίσης, είναι υποχρεωτική, όταν στη συσκευασία υπάρχει κάποιο στοιχείο ή σήμα που θα μπορούσε να παραπλανήσει τον καταναλωτή ως προς τη χώρα προέλευσης π.χ. μία σημαία ή μια εικόνα.
Διατροφικές πληροφορίες: Αναφέρονται οι θερμίδες και τα θρεπτικά συστατικά (π.χ. βιταμίνες, μέταλλα) που περιέχει το τρόφιμο.
Ισχυρισμοί για τις θρεπτικές και υγιεινές ιδιότητες:
Όταν στη συσκευασία αναγράφεται κάποιος ισχυρισμός για τις θρεπτικές ιδιότητες ενός συστατικού του τροφίμου, πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία. Οι ισχυρισμοί: χαμηλό σε λιπαρά, πλούσιο σε φυτικές ίνες κ.λπ. αντιστοιχούν σε κάποιους προκαθορισμένους ορισμούς, ώστε να μην γίνεται αυθαίρετη χρήση. Οι ισχυρισμοί ότι ένα τρόφιμο ή ένα συστατικό του κάνει καλό στην υγεία, π.χ. «κάνει καλό στην καρδιά», επιτρέπονται μόνο εάν αυτό μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά. Τέλος, απαγορεύεται η αναγραφή:
• ισχυρισμών για την πρόληψη, αντιμετώπιση ή θεραπεία ανθρώπινων νοσημάτων.
• ισχυρισμών που αναφέρονται σε ποσοστό ή ποσότητα απώλειας βάρους.
• αναφορών ότι η χρήση του προϊόντος επιτρέπεται ρητά ή συστήνεται από γιατρούς.
• ισχυρισμών που υποδηλώνουν ότι μπορεί να επηρεαστεί η υγεία, αν δεν καταναλωθεί το τρόφιμο.
Για ασφαλή προϊόντα
Ο Τεχνολόγος Τροφίμων, M.Sc., Βιοτεχνολόγος, κ. Μιχάλης Ρισσάκης σημειώνει, μιλώντας στο life positive: «Τα τρόφιμα που μπορούν να διατηρηθούν πέρα από την αναγραφόμενη ημερομηνία λήξης (Τρόφιμα περασμένης διατηρησιμότητας) είναι συγκεκριμένα και σε καμία περίπτωση ο νομοθέτης δεν επιτρέπει την οριζόντια εφαρμογή του μέτρου.
Πιο συγκεκριμένα, τα γαλακτομικά και ιδιαίτερα το παστεριωμένο γάλα έχει έναν πολύ μικρό αριθμό ημερών, τον οποίο δεν μπορούμε να υπερβούμε. Τα UHT (υψηλής παστερίωσης) γάλατα μπορούν να έχουν διάρκεια ζωής 4 έως 6 μηνών. Και αυτά όμως, πέρα από το όριο που προσδιορίζεται από την λήξη των, δεν μπορούν να αντέξουν περισσότερο. Το ίδιο ισχύει για όλα τα ζωικής προέλευσης προϊόντα (κρέατα, ιχθυρά, αυγά), οι λήξεις των οποίων καθορίζουν το ασφαλές όριο χρήσης.
Τα μοναδικά προϊόντα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν πέρα από την αναγραφόμενη λήξη των (αλλά και πάλι ορίζεται το πόσο περισσότερο), είναι τα τρόφιμα σταθερά σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, όπως ο καφές, το τσάι, τα όσπρια και ίσως ακόμη και τα ζυμαρικά. Με δεδομένο ότι οι συνθήκες αποθήκευσης (θερμοκρασία, υγρασία) είναι ικανοποιητικές, τότε θα μπορούσαν αυτά τα συγκεκριμένα (και όχι όλα φυσικά) να διατηρηθούν χρονικό διάστημα ενός έως τριών μηνών από την αρχική ημερομηνία λήξης (ανάλωση κατά προτίμηση)».
